W sytuacji, w której dochodzi do naruszenia autorskich praw majątkowych, czyli praw majątkowych przysługujących twórcy do stworzonego przez siebie utworu, uprawniony posiada szereg żądań, które może skierować do osoby naruszającej jego prawa. Przysługujące środki można podzielić na środki negatoryjne, polegające na zaniechaniu naruszeń, a także środki kompensacyjne, polegające na finansowym zaspokojeniu uprawnionego. Szczegóły dotyczące uprawnień zawiera art. 79 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako „ustawa”).
Realizacja większości niżej wymienionych uprawnień nie jest związana z koniecznością wykazywania winy po stronie naruszającego. Wystarczającym jest wykazanie bezprawności po stronie podmiotu naruszającego, czyli naruszenia zasad współżycia społecznego, jak i zwyczajowo norm powszechnie obowiązujących w społeczeństwie. Co do zasady większość z roszczeń można ze sobą łączyć w pozwie.
Pierwszym rodzajem roszczenia przysługującym autorowi jest roszczenie o zaniechanie dokonywania naruszeń. Dochodzący swoich uprawnień w pozwie musi precyzyjnie wskazać, jakich działań domaga się, by zaniechać. Autor powinien wskazać również utwór mający być przedmiotem zaniechania naruszeń.
Drugim uprawnieniem autora jest domaganie się usunięcia skutków naruszenia. Przy konstruowaniu tego żądania można posiłkować się brzmieniem art. 79 ust. 4 ustawy i nałożyć obowiązek m.in. wycofania z obrotu lub zniszczenia przedmiotów, które naruszają prawa majątkowe twórcy. Przy konstrukcji tego żądania konieczne jest dokładne opisanie czynności, które naruszający powinien wykonać z tej przyczyny, by na wypadek konieczności przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego łatwo można było określić, co jest przedmiotem rozstrzygnięcia sądu.
Zwrócić należy uwagę na instrument proceduralny, powiązany z dwoma pierwszymi rodzajami żądań, który pozwala stronom (naruszającemu i autorowi) porozumieć się w przedmiocie rekompensaty autora. Jego zastosowanie jest zależne od zgody obydwu stron, a naruszający nie mógł w sposób zawiniony naruszyć praw autora. W takim przypadku sąd może nakazać naruszającemu zapłatę określonej kwoty na rzecz autora jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla naruszającego niewspółmiernie dotkliwe.
Trzecim z roszczeń autora jest roszczenie odszkodowawcze. Jest to co do zasady jedyne z roszczeń, które w pewnym zakresie jest powiązane z koniecznością wykazania winy po stronie naruszającego. W pierwszej kolejności przy roszczeniach odszkodowawczych ustawodawca wskazał na możliwość dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych wskazanych w kodeksie cywilnym, czyli poprzez wykazanie szkody, winy naruszającego oraz związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem a szkodą. Mówiąc o winie należy mieć również na uwadze, iż naruszający powinien ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą, jeśli dokonał naruszenia nawet nieumyślnie, w sytuacji gdy powinien przewidywać możliwość nastąpienia określonych skutków (tzw. wina nieumyślna). Przy wycenie należnego odszkodowania zdarzać się będzie potrzeba przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego, którego zadaniem będzie wyliczenie wartości naruszonego prawa. Dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych obejmuje zatem zarówno szkodę rzeczywiście poniesioną (np. koszty poniesione na prawnika), jak i nieuzyskane korzyści, jeśli jest bardzo prawdopodobne, że autor uzyskałby te korzyści, gdyby nie doszło do naruszenia jego prawa.
Przy roszczeniach odszkodowawczych ustawodawca oprócz możliwości dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych przewidział inny, bardziej uproszczony tryb (charakteryzujący się np. brakiem konieczności wykazywania poniesienia szkody). Polega on na zapłacie sumy pieniężnej przez naruszającego w wysokości dwukrotności, a w przypadku naruszenia zawinionego trzykrotności, stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne, gdyby naruszający uzyskał zgodę autora na wykorzystanie utworu. Ewentualnie powołany biegły wyceniałby wysokość stosownego wynagrodzenia, chyba że zgromadzony materiał dowodowy pozwalałby porównać hipotetyczne wynagrodzenie, które autor mógłby uzyskać (np. z tytułu wcześniej wyrażonych przez siebie zgód na wykorzystywanie innych swoich utworów). Zwrócić należy uwagę, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 23 czerwca 2015 r. (SK 32/14) stwierdził, że część przepisu przewidująca możliwość zasądzenia trzykrotności stosownego wynagrodzenia jest niezgodna z Konstytucją. Niektóre sądy powszechne zaczęły nawet kwestionować możliwość zasądzania odszkodowania w dwukrotnej wysokości stosownego wynagrodzenia wskazując, że jedyną możliwością uzyskania odszkodowania jest wykazanie przez autora szkody na zasadach ogólnych.
Kolejnym roszczeniem autora jest żądanie wydania przez naruszającego uzyskanych korzyści. Polega ono na zwróceniu przez naruszającego autorowi wszystkiego, co naruszający uzyskał wykorzystując bezprawnie utwór autora.
W celu skorzystania z ww. żądań, autor utworu musi w pierwszej kolejności wykazać przed sądem to, że jest rzeczywiście autorem utworu, co ma potwierdzić przysługiwanie mu autorskich praw majątkowych. Następnie autor powinien wykazać fakt dokonanego naruszenia.
Oprócz powyższych żądań autor może domagać się również publikacji stosownego oświadczenia naruszającego lub całości orzeczenia sądowego w prasie.
Opracował: adwokat Marcin Moj
Foto dzięki uprzejmości: tuelekza / freedigitalphoto.net
