Z chwilą śmierci osoby bliskiej na członkach rodziny zmarłego ciążą pewne obowiązki nałożone przepisami prawa. Znaczną część czynności członkowie rodziny zmarłego mogą, ale nie muszą dokonywać. Do najważniejszych czynności związanych ze śmiercią osoby bliskiej zaliczyć należy następujące działania.
Zgłoszenie śmierci bliskiej osoby
Podstawowym obowiązkiem jest zgłoszenie zgonu przez uprawnione do tego osoby właściwym organom. Po stwierdzeniu zgonu wystawiana jest karta zgonu przez lekarza. Obowiązek zgłoszenia zgonu spoczywa na: małżonku, zstępnych, wstępnych, krewnych bocznych do czwartego stopnia pokrewieństwa, powinowatych w linii prostej do pierwszego stopnia. Uprawnione osoby powinny dokonać zgłoszenia zgonu w terminie trzech dni od dnia sporządzenia karty zgonu, a w przypadku śmierci spowodowanej chorobą zakaźną zgłoszenie powinno być dokonane w ciągu 24 godzin od chwili śmierci. Zgłoszenie zgonu powinno być dokonane w urzędzie stanu cywilnego właściwym ze względu na miejsce zgonu albo miejsce znalezienia zwłok.
Przyjęcie czy też odrzucenie spadku?
Kolejnym istotnym aspektem związanym ze spadkobraniem jest ewentualne przyjęcie lub odrzucenie spadku po zmarłym. Spadkobiercą zmarłego zostaje się albo z jego woli po sporządzeniu przez zmarłego ważnego testamentu albo w przypadku braku testamentu z mocy ustawy. Krąg osób uprawnionych do spadkobrania oraz kolejność dziedziczenia z mocy ustawy regulują stosowne przepisy Kodeksu cywilnego (art. 931 – 940).
Osoba będąca spadkobiercą po śmierci spadkodawcy może albo podjąć jedno z trzech działań albo pozostać bierną, jeśli chodzi o nabycie lub odrzucenie spadku po zmarłym. Stosowne działania mogą być dokonywane albo przed notariuszem albo przed sądem rejonowym, w którego okręgu zamieszkuje składający oświadczenie. Spadkobierca może złożyć następujące rodzaje oświadczeń:
– tzw. proste przyjęcie spadku (przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi zmarłego),
– przyjęcie spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi zmarłego do czynnej kwoty spadku, czyli do aktywów, które pozostawił zmarły),
– odrzucenie spadku (zrzeczenie się wszelkich praw do aktywów spadku oraz zwolnienie się z odpowiedzialności za długi zmarłego). W przypadku odrzucenia spadku należy pamiętać również o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich, jeśli osoby te dochodziłyby do spadkobrania w przypadku odrzucenia spadku przez ich wstępnych (rodziców lub dziadków).
Termin na oświadczenie o przyjęciu / odrzuceniu spadku
Szczególną uwagę należy zwrócić na okoliczność, że ww. oświadczenia powinny być złożone w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Zasadą jest, iż datą tą jest chwila śmierci spadkodawcy lub krótki okres po zgonie spadkodawcy. Po złożeniu stosownego oświadczenia notariusz albo sąd prześle złożone oświadczenia do sądu spadku, czyli sądu ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.
W przypadku bierności spadkobiercy, czyli jeśli spadkobierca nie złożył żadnego z ww. trzech oświadczeń, z mocy ustawy przewidziano, iż spadkobierca złożył określone w Kodeksie cywilnym oświadczenie. Do 18 października 2015 r. obowiązuje domniemanie, iż w przypadku, gdy spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia, to przyjmuje spadek w tzw. postaci prostej, czyli odpowiada za wszystkie długi zmarłego. Sytuacja ta, w razie niewiedzy spadkobierców o konieczności składania oświadczeń, rodziła często konieczność spłacania długów znacznie przekraczających to, co spadkobierca uzyskał w wyniku spadkobrania. Od 18 października 2015 r. przyjęto domniemanie, iż w przypadku bierności spadkobiercy odpowiada on jedynie do dobrodziejstwa inwentarza, czyli ewentualne długi pozostawione przez zmarłego nie powinny przekroczyć aktywów, które pozostawił po sobie.
Stwierdzenie nabycia spadku
Od złożenia ww. oświadczeń odróżnić należy stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym. Stwierdzenia takiego dokonuje albo sąd na wniosek osoby mającej w tym interes prawny albo dokonuje notariusz sporządzając akt poświadczenia dziedziczenia. Szybszym rozwiązaniem jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, aczkolwiek w tym celu konieczna jest jednoczesna obecność wszystkich osób dziedziczących po zmarłym. Samo sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia wraz z protokołem dziedziczenia kosztuje 150 zł + stawka VAT. Dodatkowym kosztem u notariusza jest otwarcie i ogłoszenie testamentu, które kosztuje 50 zł + stawka VAT. Złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu spadku podlega opłacie sądowej w kwocie 50 zł (takiej samej opłacie podlega odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem, jak i przed notariuszem). Tak więc postępowanie przed sądem może okazać się nieco tańsze, aczkolwiek z pewnością bardziej rozłożone w czasie. Przeprowadzenie postępowania przed sądem okaże się również jedyną metodą, jeśli nie znamy wszystkich spadkobierców, nie posiadamy z nimi kontaktu lub z różnych przyczyn spadkobiercy nie chcą lub nie mogą stawić się razem u notariusza.
Stwierdzenie nabycia spadku jest istotnym aspektem w celu uregulowania w szczególności spraw majątkowych zmarłego, takich jak podział pieniędzy ulokowanych na rachunku bankowym, przepisanie na spadkobierców prawa własności rzeczy pozostawionych w spadku czy też dochodzenie zachowku przez osobę uprawnioną.
Zachowek
Osobami uprawnionymi do dochodzenia zachowku są: małżonek zmarłego, zstępni oraz rodzice spadkodawcy. Ww. osoby mogą dochodzić swoich praw majątkowych w sytuacji, w której zmarły pozostawił testament, w którym pominął ich całkowicie lub w części w ten sposób, że podmioty te nie otrzymały co najmniej połowy tego udziału, który przypadałby im, gdyby doszło do dziedziczenia z mocy ustawy albo 2/3 udziału gdyby osoby te były małoletnie lub trwale niezdolne do pracy. Do kwot tych zaliczane będą również darowizny lub zapisy dokonane na rzecz osób uprawnionych do zachowku. Osoby uprawnione mogą dochodzić zachowku co do zasady w terminie pięciu lat od daty ogłoszenia testamentu. Osoby te nie mogłyby dochodzić zachowku, gdyby zostały skutecznie wydziedziczone w testamencie. Opłata sądowa od pozwu o zachowek wynosi 5% dochodzonej przez uprawnionego sumy pieniężnej od spadkobiercy testamentowego.
W przypadku nabycia spadku przez osoby najbliższe, czyli przez: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, należy pamiętać o zgłoszeniu nabycia praw spadkowych w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Zgłoszenie to powinno być kierowane do właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Stosowne zgłoszenie zwalnia ww. osoby od obowiązku zapłaty podatku z tytułu dziedziczenia.
W sytuacjach przewidzianych prawem, w przypadku śmierci osoby bliskiej, osobom uprawnionym przysługiwać może renta rodzinna lub odprawa pośmiertna. Przyznanie ww. praw majątkowych zależy od spełnienia przesłanek ustawowych określonych odpowiednio w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 65 – 74) oraz w Kodeksie pracy (art. 93).
Foto dzięki uprzejmości num_skyman / freedigitalphotos.net
