Zabezpieczenie spadku jest instytucją postępowania cywilnego, mającą na celu ochronę interesów m.in. spadkobierców, uprawnionych do zachowku, zapisobiorców, wierzycieli mających pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy, czy współuprawnionych z jakiegokolwiek tytułu do majątku spadkowego. Osobom tym przysługuje tzw. legitymacja procesowa, czyli prawo do złożenia w sądzie wniosku o zabezpieczenie spadku w trybie art. 633 k.c. i n. Wniosek o zabezpieczenie można złożyć zarówno na etapie przedsądowym, jak też w toku postępowania.
Aby wniosek był skuteczny, konieczne jest uprawdopodobnienie legitymacji czynnej, a więc faktu, że osoba składająca wniosek jest w kręgu osób uprawnionych do spadku (art. 635 par. 2 k.p.c.). Podstawową przesłanką zabezpieczenia spadku na wniosek jest uprawdopodobnienie, że z jakiejkolwiek przyczyny uprawionemu grozi naruszenie rzeczy i praw majątkowych, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu lub należały do spadkodawcy, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie lub nieusprawiedliwione rozporządzenie. Każda więc uzasadniona i uprawdopodobniona obawa spowodowania działań (najczęściej przez osobę, w której posiadaniu znajduje się majątek spadkowy), mogących utrudnić osobie uprawnionej zaspokojenie ze spadku, stanowi podstawę do zabezpieczenia.
Nadmienić należy ponadto, że w pewnych okolicznościach sądy obowiązane są dokonać zabezpieczenia spadku z urzędu, w szczególności gdy spadkobierca jest nieznany, nieobecny lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.
W jaki sposób sąd dokonuje zabezpieczenia spadku?
Sąd może zastosować taki środek zabezpieczenia, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni. Każdy więc sposób zabezpieczenia, który pozwoli usunąć istniejącą obawę usunięcia, uszkodzenia, zniszczenia lub nieusprawiedliwionego rozporządzenia spadkiem, może zostać zastosowany. Zabezpieczenie może przykładowo polegać na:
- spisaniu majątku ruchomego i oddaniu go pod dozór;
- złożeniu do depozytu sądowego (np. pieniądze, papiery wartościowe i kosztowności);
- sprzedaż przez komornika i złożeniu uzyskanych ze sprzedaży pieniędzy do depozytu sądowego (dotyczy ruchomości ulegające szybkiemu zepsuciu);
- ustanowieniu dozoru nad nieruchomością; albo
- ustanowieniu zarządu tymczasowego;
z zastrzeżeniem jednak, że ostatni z wymienionych sposobów zabezpieczenia dopuszczalny jest jedynie wówczas, gdy zabezpieczeniu podlega przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne albo prawo majątkowe wymagające zabezpieczenia przez ustanowienie zarządu tymczasowego.
Co istotne, środki zabezpieczenia mogą być łączone i rozszerzane w toku postępowania. Jeżeli w chwili ustanawiania zabezpieczenia nie jest możliwe określenie najtrafniejszego sposobu zabezpieczenia, sąd pozostawia w tym względzie decyzję komornikowi wykonującemu zabezpieczenie.
