W przypadku postępowań cywilnych co do zasady postępowanie może być dwuinstancyjne. Oznacza to, że strona niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu I instancji może je zawsze zaskarżyć do sądu odwoławczego. W przypadku, jeśli strona jest niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu odwoławczego teoretycznym rozwiązaniem jest możliwość sporządzenia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego. Ustawodawca bardzo zawęził jednak grupę spraw, co do których można sporządzić skargę kasacyjną.
W pierwszej kolejności należy wskazać, iż skarga kasacyjna w sprawach cywilnych musi zostać sporządzona co do zasady przez pełnomocnika będącego radcą prawnym lub adwokatem albo przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka.
Skarga kasacyjna przysługuje w sprawach procesowych jedynie od następujących orzeczeń:
- Prawomocnego wyroku sądu II instancji (skarga kasacyjna nie przysługuje zatem na wyrok uchylający i przekazujący sprawę z powrotem do sądu I instancji),
- Postanowienia sądu II instancji odrzucającego pozew,
- Postanowienia sądu II instancji umarzającego postępowanie.
Przepisy kodeksu cywilnego w części dotyczącej spraw procesowych zawierają wyliczenie, w jakich sprawach nie można wnieść skargi kasacyjnej. Są to następujące sprawy:
a. o prawa majątkowe o przedmiocie zaskarżenia mniejszym niż 50.000 zł, z zastrzeżeniem, iż skarga kasacyjna przysługuje bez względu na przedmiot zaskarżenia w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem,
b. z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych o przedmiocie zaskarżenia mniejszym niż 10.000 zł, z zastrzeżeniem, iż niezależnie od przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna przysługuje w sprawach z ubezpieczeń społecznych o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego,
c. o rozwód, o separację, o alimenty, o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania,
d. dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent,
e. rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym,
f. od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński.
W sprawach nieprocesowych można wnosić skargę kasacyjną po wydaniu przez sąd II instancji postanowienia co do istoty sprawy, postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku, postanowienia w przedmiocie umorzenia postępowania kończących postępowanie, w następujących sprawach:
- co do zasady z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego,
- z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli tylko w sprawach o przysposobienia, a w sprawach o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami jeśli przedmiot zaskarżenia jest większy niż 150.000 zł,
- w sprawach rejestrowych dotyczących wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji.
W sprawach nieprocesowych nie można wnosić skargi kasacyjnej w następujących sprawach:
- przepadku rzeczy,
- zarządu związanego ze współwłasnością lub użytkowaniem,
- zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, wyjawienia przedmiotów spadkowych, zarządu spadku nieobjętego oraz zwolnienia wykonawcy testamentu,
- zniesienia współwłasności i działu spadku, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż sto pięćdziesiąt tysięcy złotych,
- likwidacji niepodjętych depozytów.
Wnosząc skargę kasacyjną należy ją oprzeć na co najmniej jednej z dwóch podstaw:
- naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu lub błędne zastosowanie,
- naruszeniu prawa proceduralnego, jeśli uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
W skardze kasacyjnej nie można kwestionować ustalonego stanu faktycznego oraz dokonanej oceny dowodów. Nie można również powoływać przed Sądem Najwyższym nowych faktów i dowodów.
Termin na wniesienie skargi kasacyjnej wynosi 2 miesiące od doręczenia stronie orzeczenia wraz z uzasadnieniem, a przez podmiot o szczególnych uprawnieniach w terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia lub doręczenia stronie orzeczenia z uzasadnieniem.
Istotnym elementem skargi kasacyjnej w sprawach cywilnych, odróżniającym ją znacząco od kasacji w sprawach karnych, jest konieczność zamieszczenia w skardze wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania. We wniosku tym należy podać, z jakiej przyczyny Sąd Najwyższy powinien przyjąć skargę do rozpoznania. Katalog przyczyn uzasadniających przyjęcie skargi do rozpoznania przez Sąd Najwyższy jest zamknięty, co powoduje, że oparcie się na innej przesłance spowoduje nieprzyjęcie skargi do rozpoznania:
- w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,
- istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,
- zachodzi nieważność postępowania,
- skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Skarga kasacyjna powinna zostać opłacona. Wysokość opłaty skargi kasacyjnej jest uzależniona od wartości przedmiotu zaskarżenia lub od rodzaju sprawy, w której jest sporządzana.
Opracował: adwokat Marcin Moj
Foto dzięki uprzejmości: jesadaphorn / freedigitalphotos.net
