Klauzula rebus sic stantibus a wykonana umowa sprzedaży energii elektrycznej dla biznesu

energia elektryczna

W jednej ze spraw sądowych pojawiło się zagadnienie prawne czy do wykonanej już umowy sprzedaży energii elektrycznej można zastosować klazulę rebus sic stantibus prowadzącą do sądowego podwyższenia świadczenia pieniężnego odbiorcy energii elektrycznej.

Na początku należy wyjaśnić, na czym polega klauzula rebus sic stantibus.

Czy klauzulę stosuje się do towarów nabywanych na giełdzie towarowej?

Klauzula rebus sic stantibus pozwala na sądową modyfikację istniejącego stosunku zobowiązaniowego i w sposób wyjątkowy może być zastosowana w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnej zmiany stosunków (art. 357(1) k.c.). Nadzwyczajną zmianę stosunków należy rozumieć jako pojawienie się okoliczności o nieoczekiwanym charakterze, których to okoliczności rozsądnie nie dało się przewidzieć. W orzecznictwie przyjmuje się, że gwałtowna zmiana cen, na określonym rynku, występująca w krótkim okresie czasu będzie taką nadzwyczajną zmianą stosunków (wyrok SN z 08 marca 2018 r., II CSK 303/17).

Nie zawsze jednak zmiana ceny na rynku (np.: giełdzie towarowej), będzie prowadzić do możliwości domagania się modyfikacji zobowiązania odbiorcy energii elektrycznej.

Jeśli umowa ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą sprzedawcy energii elektrycznej, którą to energię elektryczną sprzedawca pozyskuje z Towarowej Giełdzie Energii to już sam model biznesowy sprzedawcy jest obciążony szczególnym rodzajem ryzyka gospodarczego, które to ryzyko gospodarcze nie może być przerzucane na odbiorcę energii elektrycznej, nawet jeśli odbiorcą jest przedsiębiorca.

Oparcie modelu biznesowego na zawieraniu transakcji na giełdzie towarowej w założeniu jest związane z nieprzewidywalnymi ruchami cen, które wynikają ze złożonych okoliczności i uwarunkowań o charakterze nie tylko rynkowym, ale też społecznym i politycznym (dotyczy to szczególnie rynku obrotu paliwami i surowcami).

Zmiany cen towarów notowanych na giełdzie obrotu paliwami i surowcami nie są zjawiskami niezwykłymi, niespotykanymi, czy niezmiernie rzadkimi. Gwałtowne ruchy cen na tego typu rynkach należą do zjawisk normalnych, zwłaszcza gdy są rozciągnięte w czasie na przestrzeni kilkunastu miesięcy lub kilku lat. Takie zmiany cenowe należy zaliczyć do ryzyka gospodarczego, z jakim winien liczyć się przedsiębiorca oferujący sprzedaż energii elektrycznej, którą pozyskuje z zakupów na Towarowej Giełdzie Energii.

Jak to zostało wyjaśnione wyżej, w orzecznictwie sądowym ugruntowana jest linia orzecznicza, zgodnie z którą gwałtowna zmiana cen na określonym rynku może być traktowana jako nadzwyczajna zmiana stosunków, jednak tego poglądu nie można automatycznie rozciągać na  transakcje rynku giełdowego.

Czy klauzulę można ZASTOSOWAĆ do wykonanej już umowy?

Klauzula rebus sic stantibus nie może być stosowana do umowy już zrealizowanej. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem klauzula rebus sic stantibus nie służy modyfikowaniu stosunków prawnych już zrealizowanych. Klauzula ta nie ma służyć wyrównywaniu strat poniesionych wskutek wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią; przepisy te zostały przewidziane do zastosowania jedynie wobec istniejących zobowiązań (wyrok SN z dnia 3.06.2015 r. sygn. akt V CSK 589/14).

“duża” i “mała” klauzula rebus sic stantibus

Po trzecie, jest oczywistym, że tzw. „duża” klauzula rebus sic stantibus nie może odnosić się do świadczeń innych, niż niepieniężne. Zastosowanie normy prawnej z art. 357 (1) k.c. na świadczenie pieniężne godzi w zasadę nominalizmu oraz będzie prowadzić do zatarcia różnic pomiędzy „dużą” i „małą” klauzulą rebus sic stantibus.

Zgodnie bowiem z art. 358 1 § 1 k.c., jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Zgodnie z zasadą nominalizmu spełnienie świadczenia pieniężnego następuje przez zapłatę objętej umową sumy nominalnej, bez względu na spadek lub wzrost siły nabywczej pieniądza i bez wyrównania powstałego na skutek tego uszczerbku majątkowego, ponoszonego przez jedną ze stron umowy.

Wyjątkiem od zasady nominalizmu jest możliwość dokonania zmiany wysokości świadczenia pieniężnego objętego umową, w zależności od zmian siły nabywczej pieniądza, na podstawie odpowiedniego przeliczenia, z uwagi na to, że przedmiotem świadczenia jest nie tyle suma jednostek pieniężnych, ile oznaczona wartość ekonomiczna, niezmienna w czasie, a wyrażona jedynie w odpowiedniej sumie pieniężnej. Odstępstwem od zasady nominalizmu waloryzacja sądowa (art. 358 1 § 3 k.c., tzw. „mała” klauzula rebus sic stantibus). Istotą waloryzacji sądowej zobowiązania pieniężnego jest wystąpienie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, lecz w trakcie realizacji umowy. Tzw. „małej” klauzuli rebus sic stantibus nie można więc zastosować do sytuacji, w której nie zmieniła się siła nabywcza pieniądza a tylko podlegały fluktuacji ceny giełdowe oferowanej przez sprzedawcę energii elektrycznej. Ta klauzula nie może być zastosowana także do zrealizowanych już umów, co wynika jednoznacznie z literalnego brzmienia „małej” klauzuli rebus sic stantibus.

Konkludując, że zgodnie z art. 358 (1) § 4 k.c., z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Marcin Hołówka
Marcin Hołówka
Artykuły: 81
Verified by MonsterInsights