W toku prowadzonej działalności gospodarczej, przedsiębiorca może zostać objęty kontrolą skarbową w celu weryfikacji prawidłowości rozliczeń fiskalnych ze Skarbem Państwa. Stosowne postępowania mogą być prowadzone również wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Najgorszym rozwiązaniem dla podatników jest wydanie przez organ kontroli skarbowej decyzji, której skutkiem jest określenie wyższego zobowiązania podatkowego niż deklarowanego przez podatnika, a co za tym następuje, wyliczenie wyższego podatku do zapłaty. Poniżej przedstawiono możliwości działania przez podatników w toku postępowania skarbowego, przy uwzględnieniu również specyfiki postępowania kontrolnego prowadzonego wobec osób prowadzących działalność gospodarczą.
Postępowanie kontrolne
Przedsiębiorca w toku prowadzonego postępowania kontrolnego lub podatkowego nie musi pozostawać bierny. Tuż po wszczęciu kontroli przedsiębiorca może wnieść sprzeciw co do zasadności przeprowadzenia kontroli, na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie stosuje się do podmiotów nieprowadzących działalności gospodarczej, zatem uprawnień i trybu procedowania na podstawie tej ustawy nie należy stosować wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej). W przypadku wniesienia przez przedsiębiorcę sprzeciwu, badaniu powinno podlegać głównie to, czy w sprawie wystąpiły przesłanki uzasadniające przeprowadzenie kontroli, czy kontrolujący wykazali się stosownym upoważnieniem, czy zasadnym jest przeprowadzenie kontroli bez obecności kontrolowanego, czy kontrola nie przekroczyła ustawowego okresu czasu. Przepisy jednak zawierają katalog sytuacji, w których wniesienie sprzeciwu jest niedopuszczalne.
Po zakończeniu czynności kontrolnych i sporządzeniu protokołu kontroli podatnik (w tym przedsiębiorca w trybie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) powinien wnieść stosowne zastrzeżenia i wyjaśnienia do protokołu kontroli, pokazujące swój punkt widzenia oraz ustosunkowujące się do twierdzeń kontrolujących zawartych w protokole. Zastrzeżenia te muszą zostać rozpatrzone przez organ, a w przypadku ich nie uwzględnienia organ musi to należycie uzasadnić. Takie uzasadnienie może pomóc podatnikom ustalić, co stanowi istotę prowadzonego postępowania, a także jaka kwestia jest najistotniejsza dla podatnika, którą powinien wykazać, by obalić negatywne dla siebie twierdzenia organu. Należy uznać, że składanie zastrzeżeń lub wyjaśnień do protokołu kontroli powinno leżeć w interesie podatników, ponieważ przepisy Ordynacji podatkowej zawierają domniemanie, że w razie braku złożenia zastrzeżeń lub wyjaśnień ustalenia kontrolne nie są kwestionowane przez podatnika, a co za tym następuje, mogą stanowić podstawę do wydania niekorzystnej dla podatnika decyzji podatkowej.
Na zasadach ogólnych, podatnik może również wystąpić ze stosowną inicjatywą dowodową argumentując, dlaczego żądane dowody mogą okazać się przydatne do wyjaśnienia sprawy. Nieuwzględnienie przez organ podatkowy któregoś z wniosków dowodowych, przy jednoczesnej istotności takiego wniosku dla wyjaśnienia sprawy, może stanowić ewentualnie przyszły zarzut przeciwko decyzji organu.
Postępowanie odwoławcze
W przypadku uznania przez organ, iż sprawa została już należycie wyjaśniona, organ wyda decyzję, w której albo umorzy postępowanie albo nakaże podatnikowi zapłatę zaległego podatku. Istotne jest, by podatnik należycie przeanalizował uzasadnienie decyzji i zadecydował, czy chce składać odwołanie od decyzji.
Co do zasady należy opowiedzieć się za zaskarżaniem decyzji nakładających dodatkowe zobowiązania podatkowe, w związku z możliwością postawienia zarzutów mających swoje umocowanie w kodeksie karnym skarbowym, w przypadku niezaskarżenia decyzji i w związku z tym jej szybszego uprawomocnienia się. Odwołanie powinno zostać wniesione w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji podatkowej. Odwołanie składa się za pośrednictwem organu, który wydał skarżoną decyzję, do organu wyższej instancji. A więc jeśli decyzję wydał urząd skarbowy odwołanie od tej decyzji składa się do urzędu skarbowego, który to organ, wraz z aktami sprawy, przekaże odwołanie do izby skarbowej. Prawidłowo odwołanie będzie więc zaadresowane na przykład w ten sposób: do Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie, za pośrednictwem Naczelnika Urzędu Skarbowego w Piasecznie, ul. Energetyczna 5, 05-500 Piaseczno.
Bardzo ważne jest, by odwołanie prawidłowo skierować do organu, który wydał decyzję, ponieważ błędnie nadane odwołanie może spowodować, że dotrze ono do właściwego organu już po upływie terminu na jego złożenie, co może spowodować nieuwzględnienie odwołania. Co do zasady, wniesienie odwołania nie spowoduje pogorszenia decyzji podatnika, natomiast przyczyni się do opóźnienia w uprawomocnieniu się decyzji organu pierwszej instancji. Uprawomocnienie decyzji podatkowej wpłynąć z kolei może na postawienie zarzutów karnoskarbowych. W przypadku stosunkowo niedużej zaległości podatkowej, pozwalającej na stwierdzenie, że czyn podatnika mógłby zostać zakwalifikowany jako wykroczenie, istnieje duże prawdopodobieństwo, iż ten czyn już przedawnił się. Karalność wykroczeń skarbowych przedawnia się bowiem w terminie jednego roku od popełnienia wykroczenia, chyba że postępowanie zostało wszczęte przed upływem tego terminu. W przypadku przestępstw skarbowych terminy przedawnienia są dłuższe i wynoszą w zależności od zagrożenia karą 5 albo 10 lat. W razie wyjątkowo długiego prowadzenia postępowania podatkowego lub w przypadku wszczęcia postępowania podatkowego pod koniec terminu przedawnienia podatkowego istnieje również uzasadnienie skarżenia decyzji podatkowej. Tak długo bowiem, jak decyzja podatkowa nie uprawomocni się, nie sposób będzie stwierdzić, iż rzeczywiście doszło do uszczuplenia należności na rzecz Skarbu Państwa a więc i postawienia zarzutów karno-skarbowych podatnikowi.
Postępowanie sądowoadministracyjne
Przepisy Ordynacji podatkowej wskazują, jakie rozstrzygnięcie może wydać organ odwoławczy. Może to być m.in. merytoryczna zmiana decyzji, uchylenie skarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi pierwszej instancji albo podtrzymanie skarżonej decyzji w mocy. W tym ostatnim przypadku skutek będzie taki, że decyzja wydana przez organ pierwszej instancji staje się prawomocna (ostateczna). Oznacza to, że może być ona wykonywana, a także ustalenia dokonane w toku postępowania podatkowego mogą być wiążące dla innych organów państwa.
Pomimo tego, że dana decyzja stała się ostateczną (nie służy od niej odwołanie w postępowaniu podatkowym), podatnik nadal posiada uprawnienia, by tę decyzję zaskarżać. Właściwym trybem dalszego skarżenia decyzji ostatecznej jest złożenie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Należy pamiętać, iż pomimo zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego, decyzja ta wiąże organy państwa, tak długo aż sąd administracyjny jej nie uchyli. Skargę na ostateczną decyzję należy złożyć w terminie 30 dni od dnia otrzymania niekorzystnej decyzji organu odwoławczego. Podobnie jak odwołanie, skargę wprawdzie wnosi się do sądu administracyjnego, ale za pośrednictwem organu odwoławczego. Sam fakt prowadzenia postępowania sądowoadministracyjnego może stanowić jednak argument dla organów podatkowych lub sądu karnoskarbowego, by wstrzymać się z podjęciem decyzji o wszczęciu lub kontynuowaniu postępowania karnoskarbowego do czasu zakończenia postępowania sądowoadministracyjnego, by nie doprowadzić do sytuacji, w której w sprawie zapadną dwa rozbieżne orzeczenia w trakcie różnych procedur. Z tej też przyczyny warto rozważyć zaskarżenie niekorzystnej decyzji organu odwoławczego do sądu administracyjnego.
W przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia dla podatnika przed wojewódzkim sądem administracyjnym istnieje możliwość złożenia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skargę kasacyjną wnosi się również za pośrednictwem wojewódzkiego sądu administracyjnego i również w terminie 30 dni od daty otrzymania przez podatnika odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Naczelny Sąd Administracyjny może m.in. uchylić wyrok wraz z decyzjami, może skierować sprawę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, może podtrzymać rozstrzygnięcie sądu niższej instancji. Ostatnie z rozstrzygnięć finalnie kończy możliwość podważania, za pośrednictwem wyroku sądu, administracyjnej decyzji podatkowej. Skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego (art. 175 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
Nadzwyczajne tryby zaskarżania
W przypadku spóźnienia się przez podatnika z zaskarżeniem decyzji lub orzeczenia sądowego na którymś z etapów postępowania lub w przypadku zakończenia postępowania podatkowego lub sądowoadministracyjnego, podatnik może podjąć jeszcze próbę skorzystania z instytucji nadzwyczajnych trybów zaskarżania decyzji, w postaci wniosku o wznowienie postępowania lub wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji. Tryby te mogą zostać zastosowane wyłącznie wobec decyzji ostatecznych. Ze stosownym wnioskiem można wystąpić wyłącznie w wyjątkowych, enumeratywnie wyliczonych okolicznościach. W przypadku wznowienia postępowania podatnik powinien wykazać np. że dowody, na których opierał się organ były fałszywe lub decyzję wydano w wyniku przestępstwa, a w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji, iż np. decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości, bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa. Co do zasady złożenie któregoś z ww. wniosków nie powoduje, by skarżona decyzja przestawała być ostateczną. Stosowne rozstrzygnięcie co do wznowienia postępowania lub rozstrzygnięcia w przedmiocie ewentualnej nieważności decyzji wydaje właściwy organ podatkowy.
W przypadku korzystnego rozstrzygnięcia dla podatnika, gdy ostateczna decyzja podatkowa zostanie uchylona, to zdarzenie może mieć wpływ na wynik postępowania karnoskarbowego.
Opracowali: adw. Marcin Moj i adw. Marcin Hołówka
Foto dzięki uprzejmości: everydayplus / freedigitalphotos.net
