Z początkiem 2015 roku nastąpiła gruntowna zmiana przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako: ustawa). Nowelizacja ta dokonała szeregu zmian, przy czym jedną z najdonioślejszych było wprowadzenie regulacji odnoszących się odpowiedzialności osób zarządzających, za naruszenie przepisów zakazujących zawierania antykonkurencyjnych porozumień przez przedsiębiorców. Instytucja ta nie powinna być obojętna dla osób zajmujących kierownicze stanowiska, a to dlatego, że kary przewidziane bezpośrednio w stosunku do osób zarządzających, za naruszenie zakazów dotyczących antykonkurencyjynch porozumień, wynieść mogą nawet 2 000 000 zł.
Aby rozpocząć rozważania na temat nowej instytucji należy wyjaśnić do kogo ona się odnosi. Zgodnie z treścią art. 6a ustawy, w przypadku stwierdzenia naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1–6 ustawy lub w art. 101 ust. 1 lit. a–e Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, odpowiedzialności podlega również osoba zarządzająca, która w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia tych zakazów umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez tego przedsiębiorcę wymienionych zakazów.
Z kolei zgodnie z art. 4 pkt. 3a ustawy, przez osobę zarządzającą należy rozumieć osobę kierującą przedsiębiorstwem, w szczególności osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Wskazana powyżej definicja osoby zarządzającej ma szeroki zakres i odnosi się do wszystkich osób, które faktycznie kierują danym przedsiębiorstwem i mogą wywoływać istotny wpływ na proces decyzyjny towarzyszący zawieraniu antykonkurencyjnych porozumień. Pełnienie faktycznej funkcji kierowniczej lub wchodzenie w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy jest jedynie wyliczeniem przykładowym. Niewątpliwie jednak regulacja ta obejmuje zarówno członków zarządu w przypadku podmiotów posiadających zarząd, zaś w przypadku podmiotu nieposiadającego zarządu – osoby odpowiedzialne za kierowanie przedsiębiorstwem, pełniące funkcje kierownicze, a więc w praktyce niepodlegające służbowo innym osobom. Nie obejmuje ona natomiast osób, które kierują wyłącznie wyodrębnioną organizacyjnie częścią przedsiębiorstwa (np. działem, oddziałem). (tak też: T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz. wyd. 2, Warszawa 2014). W literaturze wskazuje się ponadto, że zakres pojęcia “osoby zarządzającej” nie jest ograniczony wyłącznie do osób fizycznych ani też do osób niebędących przedsiębiorcami. Pogląd ten ma swoje uzasadnienie chociażby w przypadku spółek osobowych w których prowadzaenie ich spraw oraz ich reprezentacja mogą należeć do wspólników niebędących osobami fizycznymi (np. w spółkach komandytowych bądź komandytowo-akcyjnych często komplementariuszami są spółki z o.o.) […] W praktyce zdarza się również, że pełnienie funkcji kierowniczej, np. na podstawie kontraktu menadżerskiego, stanowi działalność gospodarczą, a osoba fizyczna ją wykonująca jest przedsiębiorcą (tamże).
Zawarty w ustawie katalog sytuacji w których odpowiedzialność obok przedsiębiorcy, ponosić może również osoba zarządzająca, ma charakter zamknięty. Odpowiedzialność osoby zarządzającej możliwa jest bowiem jedynie w sytuacji, w której Prezes UOKiK wyda względem przedsiębiorcy decyzję o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję, tj. jeżeli stwierdzi naruszenie zakazów określonych w art. 6 ust. 1-6 ustawy albo art. 6 ust. 1 pkt 1-6 ustawy i art. 101 ust. 1 lit a-e TFUE Pozostaje ona w związku z naruszeniami przedsiębiorcy, polegającymi na zawieraniu antykonkurencyjnych porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające na:
- ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;
- ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji;
- podziale rynków zbytu lub zakupu;
- stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
- uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
- ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem;
(analogiczne postanowienia do tych zawartych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów z wyjątkiem punktu 6 zawiera Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej)
Postępowanie w zakresie odpowiedzialności przedsiębiorcy i osoby zarządzającej w sprawach porozumień ograniczających konkurencję toczy się w ramach jednego postępowania, zaś rozstrzygnięcie w tym przedmiocie zapada w jednej decyzji. Prezes Urzędu nie może stwierdzić odpowiedzialności osoby zarządzającej w odniesieniu do przypadków w których stwierdzenia odpowiedzialności przedsiębiorcy za naruszenie zakazów wymienionych w art. 101 ust. 1 lit. a-e TFUE dokonuje Komisja (katalog zakazanych porozumień na szczeblu unijnym). Wynika to bowiem z literalnego brzmienia przepisu art. 12a ustawy, który stanowi, że Prezes Urzędu może stwierdzić, że osoba zarządzająca, umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów […] wyłącznie w decyzji, o której mowa w art. 10 ust. 1, w przypadku gdy w decyzji tej zostaje nałożona na przedsiębiorcę kara pieniężna, o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 1 lub 2. Jako, że wyżej wskazany przepis ustawy, wyraźnie mówi o decyzji wydawanej przez Prezesa Urzędu, a ponadto odsyła do sankcji, która nie jest stosowana przez komisję (kara pieniężna z art. 106 ustawy), to należy uznać, że stwierdzenie przez komisję naruszenia art. 101 ust. 1 lit. a-e TFUE, nie uprawnia Prezesa Urzędu do stosowania krajowych przepisów o odpowiedzialności osób zarządzających. Ponadto odpowiedzialność osoby zarządzającej nie może zostać stwierdzona w decyzji, która jedynie zobowiązujące przedsiębiorcę do podjęcia lub zaniechania określonych działań w celu zakończenia naruszenia lub usunięcia jego skutków.
Warunkiem przypisania odpowiedzialności osobie zarządzającej, jest aby działania tej osoby miały charakter umyślny. Przez umyślność należy rozumieć zarówno jej celowe działanie (zamiar kierunkowy), jak również fakt godzenia się na łamanie zakazu zawierania antykonkurencyjnych porozumień. Tym samym nie jest możliwe ukaranie osoby, która nie miała zamiaru naruszenia zakazów, nawet jeżeli do naruszeń tych doszło w skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okoliczność, chociażby osoba zarządzająca możliwość złamania zakazu przewidywała albo mogła przewidzieć. Ciężar dowodu w tym zakresie spełnienia zarówno tej jak i pozostałych przesłanek spoczywa na Prezesie UOKiK..
Kara pieniężna nakładana na osobę zarządzającą za dopuszczenie się naruszenia przepisów dotyczących zakazu zawierania antykonkurencyjnych porozumień, może wynieść do 2 000 000 zł i ma charakter administracyjny. Ustalając wysokość kary Prezes Urzędu ma na względzie okoliczności jakie towarzyszyły naruszeniu przepisów ustawy oraz ewentualny uprzednie naruszenia dokonane przez osobę zarządzającą, a ponadto stopień wpływu zachowania osoby zarządzającej na naruszenie, którego dokonał przedsiębiorca, przychody uzyskane przez osobę zarządzającą u danego przedsiębiorcy, z uwzględnieniem okresu trwania naruszenia oraz okres i skutki rynkowe naruszenia. Prezes Urzędu uwzględnia ponadto wszelkie okoliczności łagodzące jak i obciążające daną osobę i tak za okoliczności łagodzące uznaje się:
- działanie pod przymusem;
- przyczynienie się do dobrowolnego usunięcia przez przedsiębiorcę skutków naruszenia;
- przyczynienie się do zaniechania przez przedsiębiorcę z własnej inicjatywy stosowania niedozwolonej praktyki przed wszczęciem postępowania lub niezwłocznie po jego wszczęciu;
- podjęcie z własnej inicjatywy działań w celu zaprzestania naruszenia lub usunięcia jego skutków;
- współpraca z Prezesem Urzędu w toku postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania;
Okolicznościami obciążającymi osobę zarządzającą są natomiast:
pełnienie roli organizatora, inicjatora porozumienia ograniczającego konkurencję lub nakłanianie innych przedsiębiorców lub osób do uczestnictwa w porozumieniu;
- znaczne korzyści uzyskane przez osobę zarządzającą w związku z dokonanym naruszeniem;
- przymuszanie, wywieranie presji lub stosowanie środków odwetowych w stosunku do innych przedsiębiorców lub osób w celu wprowadzenia w życie lub kontynuowania naruszenia;
- dokonanie uprzednio podobnego naruszenia;
Na zakończenie należy wskazać, że ustawa wyłącza możliwość dwukrotnego karania tej samej osoby w sytuacji gdy osoba zarządzająca jest jednocześnie przedsiębiorcą. Wobec tego w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, nie jest możliwe wymierzenie dwóch kar osobie będącej zarazem przedsiębiorcą jak i zarządcą tego przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji jedyną możliwą do wymierzenia karą za naruszenie zakazów zawierania antykonkurencyjnych porozumień jest kara pieniężna dla przedsiębiorcy.
Przygotował: apl. adw. Patrick Wilhelmsen
Foto dzięki uprzejmości: Mister GC / freedigitalphotos.net
