Jedna z firm windykacyjnych wezwała dłużnika do zapłaty określonej kwoty. W odpowiedzi adwokat tego dłużnika wskazał, że całe roszczenie przedawniło się. Firma sekularyzacyjna odpowiedziała w następujący sposób:
Czy faktycznie dłużnik jest zobowiązany do spełnienia przedawnionego świadczenia pieniężnego? Na czym polega przedawnienie?
Przedawnienie jest jedną z częściej wykorzystywanych w praktyce instytucji prawa w trakcie sporów pomiędzy stronami procesu cywilnego. Podstawową funkcją przedawnienia jest możliwość skorzystania z niego przez stronę zobowiązaną, z powodu upływu pewnego okresu czasu. Zasadniczo chodzi o to, że wierzyciel musi interesować się swoimi wierzytelnościami i starać się je wyegzekwować.
Co do zasady przedawniają się tylko materialne (cywilne) roszczenia majątkowe. Nie podlegają w związku z tym przedawnieniu roszczenia procesowe oraz roszczenia niemajątkowe np. związane z naruszeniem dóbr osobistych. Jeśli upłynął określony termin na spełnienie zobowiązania (zobowiązanie to przedawniło się), to nie oznacza to, że ono przestało istnieć. Roszczenie po przedawnieniu nadal istnieje, aczkolwiek osoba zobowiązana może uchylić się od jego wykonania. Uwagę należy zwrócić na fakt, że osoba zobowiązana, nawet po przedawnieniu roszczenia, dobrowolnie może wykonać swoje zobowiązanie. Jeśli jednak osoba ta zorientuje się po pewnym czasie, iż spełniła świadczenie, które przedawniło się, to nie może wtedy żądać zwrotu tego świadczenia, o czym mówi art. 411 pkt 3 kodeksu cywilnego.
Konsekwencją możliwości spełnienia świadczenia, które jest przedawnione, jest branie pod rozwagę przez sąd faktu przedawnienia roszczenia jedynie na zarzut osoby zobowiązanej. Oznacza to, że jeśli zobowiązany nie poruszy w toku postępowania okoliczności, iż jego zobowiązanie uległo przedawnieniu i nie zgłosi wprost zarzutu przedawnienia roszczenia, to sąd również nie oddali powództwa jedynie na tej podstawie, iż dostrzeże samodzielnie przedawnienie roszczenia. Argumentem przemawiającym za takim postępowaniem jest fakt, że skoro przedawnione zobowiązanie jest tzw. zobowiązaniem naturalnym, czyli zobowiązany jest zobligowany do określonego działania, to być może wolą tej osoby jest spełnienie tego świadczenia również po okresie, w którym zobowiązanie to przedawniło się np. dbając o dobre relacje gospodarcze pomiędzy stronami, uznając konieczność wykonania zobowiązania za kwestię honorową. Jeśli nawet sąd prawomocnie oddali powództwo z powodu podniesienia przez zobowiązanego zarzutu przedawnienia, to zobowiązany i tak będzie mógł nadal spełnić to przedawnione roszczenie, a po jego spełnieniu nie będzie mógł domagać się zwrotu wykonanego świadczenia.
Ogólne przepisy kodeksu cywilnego zawierają generalną wytyczną, po upływie jakiego terminu przedawniają się roszczenia, które nie zostały uregulowane w prawodawstwie w sposób szczególny. Ustawodawca wprowadził regułę dziesięcioletniego terminu przedawnienia, chyba że inne przepisy stanowią odmiennie. Dodatkowo, w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wprowadzono trzyletni okres przedawnienia. Na uwadze warto mieć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1994 r. (sygn. akt III CZP 136/94), z której wynika, że przepisem szczególnym wobec roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej jest przepis przewidujący krótszy niż trzyletni termin przedawnienia. Świadczeń okresowych nie należy mylić z rozłożeniem danego świadczenia na raty. Przykładowo świadczeniami okresowymi są zapłata czynszów, regularnych rachunków, opłaty abonamentowej od połączeń telefonicznych. Terminy przedawnień nie mogą być regulowane pomiędzy stronami danego stosunku prawnego; strony nie mogą zatem przedłużać albo skracać tych terminów. Do przykładowych szczególnych terminów przedawnienia z tytułu poszczególnych stosunków prawnych zaliczyć można:
- roczny termin liczony od dnia zwrotu rzeczy z tytułu użyczenia w przypadku dochodzenia naprawienia szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy,
roczny termin liczony od dnia zwrotu rzeczy z tytułu najmu w przypadku dochodzenia naprawienia szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy,
dwuletni termin liczony od dnia oddania dzieła (albo liczony od terminu, w którym dzieło miało być oddane, jeśli nie zostało oddane w ogóle) w przypadku umów o dzieło,
roczny termin liczony od dnia doręczenia przesyłki (albo liczony od terminu, w którym przesyłka miała zostać dostarczona, jeśli nie została doręczona w ogóle) z tytułu umowy przewozu rzeczy.
Dla określenia czasu, od którego roszczenie stało się przedawnione istotnym jest stwierdzenie, kiedy przedawnienie rozpoczęło się. Ustawodawca wskazuje, że bieg przedawnienia zaczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli od pierwszego dnia, w którym osoba uprawniona mogła żądać spełnienia przez zobowiązanego określonej czynności. Przykładowo, jeśli strony zawrą umowę pożyczki kwoty pieniężnej z obowiązkiem jej spłaty w dniu 30 listopada 2016 r., to przedawnienie rozpocznie bieg od 1 grudnia 2016 r., gdyż w tej dacie uprawniony może podjąć najwcześniej starania mające na celu odzyskanie pożyczonych pieniędzy.
Istotnym zagadnieniem z tematyki dotyczącej przedawnienia jest przerwanie jego biegu. Najistotniejszym zdarzeniem przerywającym bieg przedawnienia jest podjęcie czynności przed sądem lub organem egzekucyjnym bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Do tych czynności zaliczyć można: wytoczenie powództwa, złożenie wniosku o wezwanie danej osoby do udziału w sprawie, złożenie wniosku o zabezpieczenie powództwa, złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, wnioskowanie o wszczęcie egzekucji. Ponadto, bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez zobowiązanego oraz przez wszczęcie mediacji. Jeśli doszło do skutecznego przerwania biegu przedawnienia, to termin ten biegnie od nowa. W toku postępowania sądowego lub egzekucyjnego przedawnienie nie biegnie.
Ustawodawca szczegółowo uregulował przedawnienie m.in. prawomocnych orzeczeń sądów oraz ugód sądowych. Termin ten wynosi 10 lat, co oznacza, że uprawniony przez 10 lat może podjąć próbę wyegzekwowania zasądzonego mu roszczenia. Jeśli podejmie stosowne kroki w tym terminie, to przerywa bieg przedawnienia i okres dziesięcioletni (np. w przypadku bezskutecznej egzekucji) rozpocznie bieg od początku. W przypadku orzeczeń lub ugód obejmujących świadczenia okresowe, termin przedawnienia wynosi 3 lata.
Przygotował: adwokat Marcin Moj oraz adwokat Marcin Hołówka
