Co to jest spółka wodna?
Każda z osób korzystająca z wody bieżącej spotkać się może z działalnością podmiotu nazwanego w przepisach ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (dalej jako „Prawo wodne”) spółką wodną. Podstawowym celem spółki wodnej jest gospodarowanie wodami. Oprócz tego do przykładów zadań spółki wodnej zaliczyć można: zapewnienie wody dla ludności, uzdatnianie i dostarczanie wody, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, ochrona przed powodzią, wykorzystywanie wody do celów przeciwpożarowych, utrzymywanie wód.
W celu realizacji zadań, spółka wodna może podejmować działalność gospodarczą. Osiągnięty zysk może stanowić jedno ze źródeł dochodów spółki wodnej. Spółki wodne mogą ponadto korzystać z dotacji, będących dotacjami podmiotowymi, pochodzących w szczególności z budżetu państwa, w celu realizacji zadań związanych z utrzymaniem wód i urządzeń wodnych. Spółki wodne mogą również korzystać z dotacji przyznawanych przez jednostki samorządu terytorialnego w celu bieżącego utrzymywania wód i urządzeń wodnych. Dotacje przyznawane przez samorządy są dotacjami celowymi. Przyznawane są one na podstawie umów zawieranych pomiędzy spółkami wodnymi a samorządami. Nie wliczając składek członkowskich i innych świadczeń opisanych w statucie, powyżej przedstawione formy są głównymi źródłami finansowania spółek wodnych.
Jak można zostać członkiem spółki wodnej?
Członkami spółki wodnej mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. W celu utworzenia spółki wodnej konieczne jest spisanie porozumienia (zawarcie porozumienia w formie pisemnej) przez co najmniej trzy ww. osoby. Oprócz porozumienia, w celu powołania spółki wodnej, potrzebne jest uchwalenie jej statutu oraz wybranie organów spółki. Podmiotem nadzorującym działalność spółek wodnych jest właściwy miejscowo starosta, który może domagać się wprowadzenia zmian do statutu lub może decyzją administracyjną zatwierdzać statut. Od daty uprawomocnienia się decyzji starosty o zatwierdzeniu statutu spółka wodna nabywa osobowość prawną. W terminie 30 dni od nabycia przez spółkę wodną osobowości prawnej, spółka powinna złożyć wniosek o wpis do katastru wodnego (kataster wodny jest systemem informacyjnym o gospodarowaniu wodami).
Uzyskanie statusu członka spółki wodnej jest co do zasady dobrowolne. Jak wskazuje orzecznictwo, jedynie w jednym przypadku dana osoba staje się obowiązkowo członkiem spółki wodnej. Jest to sytuacja opisana w art. 165 ust. 7 Prawa wodnego, czyli obowiązkowo członkiem nowo utworzonej spółki wodnej, która weszła w prawa i obowiązki wcześniej istniejącej spółki wodnej, staje się członek starej spółki wodnej, w której miejsce weszła nowa spółka. W każdej sytuacji członek spółki wodnej może z niej wystąpić (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 46/10).
Podmiotem odpowiedzialnym za zobowiązania spółki wodnej jest sama spółka. Spółka odpowiada za długi całym swoim majątkiem. Dla kontrastu, członkowie spółki wodnej nie odpowiadają majątkiem za jej zobowiązania. Głównym obowiązkiem majątkowym członków spółki jest konieczność wnoszenia składek (obowiązek wynikający z Prawa wodnego) oraz innych świadczeń opisanych w statucie spółki, niezbędnych dla realizowania celów statutowych (ten rodzaj obowiązku musi wynikać wprost ze statutu). Wysokość składek oraz innych świadczeń powinna być proporcjonalna do korzyści osiąganych przez członków spółki wodnej. W przypadku, gdy spółka wodna nie będzie posiadać odpowiednich środków majątkowych na wykonywanie zadań melioracyjnych starosta może zwrócić się z wnioskiem do spółki, by ta podwyższyła składki członkowskie. W sytuacji w której spółka utrzymuje urządzenia wodne wykonane przy udziale środków publicznych, starosta może w drodze decyzji administracyjnej podwyższyć składki członkowskie i inne świadczenia członków spółki. W innych przypadkach (poza wykonywaniem zadań melioracyjnych oraz utrzymaniem urządzeń wodnych wykonanych dzięki pieniądzom publicznym) starosta nie posiada uprawnień, by wpłynąć na spółkę lub jej członków w przedmiocie wysokości składek lub innych świadczeń. Co istotne, składka członkowska i inne świadczenia płatne przez członków spółki wodnej są świadczenia cywilnoprawnymi, zatem mogą one być dochodzone przez spółkę jedynie na drodze sądowej, pomimo prowadzenia egzekucji w trybie przewidzianym dla należności administracyjnych.
Czy osoba niebędąca członkiem spółki wodnej musi coś tej spółce płacić?
Zgodnie z art. 171 ust. 1 i 2 ustawy Prawo wodne w przypadku, gdy osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące członkami spółki wodnej oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej odnoszą korzyści z urządzeń spółki lub przyczyniają się do zanieczyszczenia wody, dla której ochrony spółka została utworzona, obowiązane są do ponoszenia świadczeń na rzecz spółki. Wysokość i rodzaj świadczeń, o których mowa wyżej, ustala, w drodze decyzji, starosta.
Z powyższego przepisu wynika, że jedynie w tych dwóch przypadkach spółka wodna ma prawo żądania obciążenia świadczeniem osób niebędących członkami spółki wodnej. W stosunku do tych osób niebędących członkami spółki wodnej warunkiem jest “odnoszenie korzyści z urządzeń spółki” albo “przyczynianie się do zanieczyszczenia wody”. Tylko w takim przypadku osoba niebędąca członkiem spółki wodnej może otrzymać decyzję starostę zobowiązującą do dokonywania określonych płatności na rzecz spółki wodnej.
Osiąganie korzyści z urządzeń spółki wodnej
W prawie wodnym nie ma definicji pojęcia “korzyści”, do którego odwołuje się przepis art. 171 ust. 1 ustawy Prawo wodne, a także inne przepisy ustawy (np. art. 64 ust. 1a, art. 68 ust. 1, art. 77). Dlatego też pomocniczo zastosować pojęcie „bezpodstawnego wzbogacenia” z kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 405 kodeksu cywilnego, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Chodzi zatem o korzyść uzyskaną bez podstawy prawnej jakiegokolwiek rodzaju, przy czym korzyść musi mieć wartość majątkową. Odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia obciąża wzbogaconego niezależnie od tego, w wyniku jakiego zdarzenia uzyskał korzyść majątkową. Może to nastąpić na skutek działania wzbogaconego, jak i nawet wbrew jego woli, z jego dobrą lub złą wiarą. Może być także rezultatem czynności zubożonego, osób trzecich, a nawet sił przyrody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2005 r., I CK 220/05, LEX nr 172188).
„Odniesienie korzyści”, w przypadku określonym w art. 171 ust. 1 ustawy Prawo wodne, występuje po stronie osoby trzeciej, która bez stosownej podstawy prawnej odnosi korzyści z urządzeń spółki wodnej, a więc w istocie z działań spółki wodnej polegających na wybudowaniu czy utrzymywaniu tych urządzeń (np.: rowów melioracyjnych).
Nie w każdym przypadku będziemy mieli do czynienia z uzyskiwaniem korzyści z korzystania z urządzeń należących do spółki wodnej. Osoba nienależąca do spółki wodnej musi faktycznie korzystać z urządzeń spółki i z tego tytułu odnosić bez podstawy prawnej korzyść lub faktycznie przyczyniać się do zanieczyszczenia wody (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 12 grudnia 2007 r., sygn. akt II SA/Po 498/07, LEX nr 493213, w którym Sąd podkreślił, że nawet fakt bycia właścicielem urządzeń infrastruktury wodnej nie rodzi sam przez się obowiązku ponoszenia świadczeń na rzecz spółki wodnej w oparciu o art. 171 ust. 1 ustawy Prawo wodne, gdyż obowiązek ten łączy się dopiero z korzystaniem z urządzeń spółki).
Podsumowując, obowiązek uiszczenia pewnych świadczeń, w związku z działalnością spółki wodnej ciążyłby na przeciętnym obywatelu jedynie w dwóch sytuacjach: odnoszenia korzyści z urządzeń spółki wodnej lub przyczynienia się do zanieczyszczenia wody. Natomiast nikt nie może być zmuszony do należenia do spółki wodnej. Członkostwo w spółce wodnej jest zatem dobrowolne, nieobowiązkowe; w każdym czasie członek spółki wodnej może również zrezygnować z członkostwa. Jedyną natomiast drogą do dochodzenia przez spółkę wodną należności od swoich członków jest droga sądowa.
Foto dzięki uprzejmości iosphere / freedigitalphotos.net
