Jedna z klientek zadała nam następujące pytanie: Potrzebuje pomocy prawnej w przeprowadzeniu mnie / nas przez proces sprzedaży 50% udziałów , które zostały zajęte przez komornika. Wobec tej sytuacji chce sprzedać swoje zajęte udziały (kapitał założycielski 5000zł). Spółka prowadzi obrót gospodarczy od grudnia 2015. Jakie kroki wykonać by proces ten przebiegł sprawnie i bez komplikacji ?
Odpowiadając na powyższe pytanie, należy w pierwszej kolejności wskazać, iż zgodnie z art. 910 par. 1 pkt. 1 k.p.c.. egzekucja z praw, do których należą między innymi prawa wynikające z udziałów, komornik przystępuje poprzez zajęcie tego prawa. W związku z takim zajęciem dłużnik dostaje informację od komornika, iż nie wolno mu rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie wolno mu pobierać żadnego świadczenia z przysługującego prawa (w tym przypadku spółka co do zasady nie może wypłacać dłużnikowi dywidendy z przysługującego dłużnikowi udziału, bowiem kwoty z tego tytułu są integralną częścią zajętego prawa, z którego ma prawo zaspokoić się wierzyciel, a co więcej zajęcie jest skutecznie nie tylko w stosunku do aktualnych kwot przypadających udziałowcowi, ale także względem wierzytelności i roszczeń przysługujących dłużnikowi z tytułu zajętego prawa, nawet po jego zajęciu).
W tym przejawia się istotna różnica pomiędzy zajęciem udziału (co pociąga za sobą zajęcie wszelkich wynikających z niego praw), a zajęciem konkretnej wierzytelności (np. z tytułu konkretnej dywidendy lub jakiegokolwiek innego tytułu)[1]. Zasadniczo, w takiej sytuacji dłużnik ma prawo realizować swoje korporacyjne uprawnienia (np.: głosować na zgromadzeniu wspólników), natomiast nie może on dokonywać czynności między innymi rozporządzających w stosunku do udziałów (sprzedawać, darować, itp.). Stanowisko takie ma swoje potwierdzenie również w orzecznictwie sądowym, zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 20 marca 2014 r. (sygnatura: I ACa 46/14), w którym to Sąd stwierdził, iż egzekucyjne zajęcie udziałów w spółce z o.o. pociąga za sobą istotne implikacje w zakresie realizacji przez wspólnika – dłużnika uprawnień wynikających z zajętego prawa. Od chwili zawiadomienia dłużnika o dokonanym zajęciu nie jest on więc uprawniony do rozporządzania, obciążania ani realizowania zajętego prawa, nie może też pobierać żadnego świadczenia przysługującego mu z zajętego prawa. Gdyby takich czynności dokonał, byłyby one bezskuteczne wobec wierzyciela. Egzekucyjne zajęcie udziałów w spółce z o.o. (również w trybie postępowania zabezpieczającego) nie powoduje jednak żadnych negatywnych następstw w zakresie wykonywania przez wspólnika uprawnień korporacyjnych z zajętych udziałów.
O dokonanym zajęciu należy ponadto wskazać, że komornik zawiadamia sąd rejestrowy (art. 9113 k.p.c.), który na tej podstawie orzeka o złożeniu dokumentu zgłoszenia do akt rejestrowych. Według bowiem przepisu art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.), jeżeli przepis szczególny nakazuje zgłoszenie określonych danych sądowi rejestrowemu, dokumenty zawierające te dane składa się do akt rejestrowych. Ponadto komornik zawiadamia spółkę tj. stosownie do przepisu art. 910 k.p.c. par. 1 pkt. 2, zgodnie z którym komornik zawiadamia osobę, która z zajętego prawa jest obciążona względem dłużnika (w tym przypadku spółkę), bo obowiązku tego wobec dłużnika nie realizowała, a wynikające z prawa świadczenia pieniężne (dywidendy) uiszczała komornikowi lub na rachunek depozytowy Ministra Finansów, oraz wzywa tę osobę, by w terminie tygodnia złożyła oświadczenie, czy inne osoby roszczą sobie pretensje do zajęcia prawa, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajęte prawo, jak również czy oraz o jakie roszczenie skierowana jest egzekucja do zajętego prawa.
Powyższe obowiązki informacyjne komornika mają doniosłe znaczenie, bowiem w skutek tego czynności rozporządzające względem udziałów mogą zostać uznane za czynności podjęte z pokrzywdzeniem wierzycieli, chociażby przy użyciu instytucji tzw. skargi pauliańskiej, o której mowa w art. 527 i niżej k.c.. w którym w ramach przesłanek wskazuje, że co następuje: Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. W przypadku, gdy informacje o zajęciu znajdują się w aktach należy bowiem uznać, że każdy rozsądny człowiek dbający o swoje interesy i działający z należytą starannością miał możliwość i zapoznał się z treścią akt rejestrowym przed dokonaniem zbycia.
Na tym etapie jedynym możliwym sposobem zbycia udziałów, jest jedynie sprzedaż udziałów w ramach postępowania egzekucyjnego. Jednym ze sposobów zaspokojenia wierzyciela z udziałów jest bowiem sprzedaż prawa. Zgodnie z treścią, art. 9116 § 1. Zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa następuje z dochodu, jeżeli zajęte prawo przynosi dochód, albo z realizacji lub sprzedaży prawa.§ 2. Zaspokojenie z dochodu lub realizacji prawa, jeżeli nie nastąpi w trybie art. 9115, następuje w drodze egzekucji przez zarząd przymusowy. Przepisy art. 10641-106411 stosuje się odpowiednio. Jak wskazuje się literaturze (Flaga-Gieruszyńska [w:] Kodeks Postępowania Cywilnego Komentarz, red. A. Zieliński, wyd. 7, s. 1581), odnośnie zaspokojenia z dochodu, realizacji prawa lub sprzedaży, pierwszy wariant stosowany jest wtedy, gdy prawo przynosi w ocenie komornika dochód dający możliwość zaspokojenia roszczeń wierzyciela jednorazowo lub w krótkim czasie. Równolegle stosowaną możliwością jest realizacja prawa lub jego sprzedaż. Nie wydaje się, aby ustawodawca w jakikolwiek sposób sklasyfikował kolejność zastosowania tych form – należy uznać, że wybór formy najbardziej efektywnej i adekwatnej należy do komornika. Natomiast formą subsydiarna, stosowaną na wniosek wierzyciela dopiero wówczas, gdy nie ma możliwości zaspokojenia z dochodu albo realizacji prawa, jest zarząd przymusowy.
Ponadto należy wskazać, iż przed dokonaniem sprzedaży udziałów sąd rejestrowy powinien dokonać oszacowania udziałów. Oszacowanie udziału następuje w formie postanowienia sądu rejestrowego, na które zarówno wierzycielowi i dłużnikowi, jak i samej spółce służy zażalenie. Po przeprowadzeniu oszacowania spółka, jeżeli nie dokonała tego składając wniosek o oszacowanie udziału, powinna wskazać komornikowi kandydata na nabywcę udziału, który jest zobowiązany do złożenia komornikowi ustalonej przez sąd ceny nabycia w terminie dwóch tygodni od zawiadomienia spółki o tej cenie, pod rygorem dokonania sprzedaży udziału w trybie przewidzianym przez przepisy o egzekucji z ruchomości (zob. A. Różalska, Egzekucja z udziału w spółce z o.o., PES 1997, Nr 22, s. 129). Powyższe koresponduje ponadto, z treścią art. 185 kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym przy sprzedaży udziału w drodze egzekucji, którego zbycie umowa spółki uzależnia od zgody spółki lub w inny sposób ogranicza, spółka ma prawo przedstawić osobę, która nabędzie udział za cenę, jaką określi sąd rejestrowy po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego.185 § 2 k.s.h.. W przypadku, o którym mowa w § 1, spółka powinna, w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia jej przez sąd rejestrowy o zarządzeniu sprzedaży, zgłosić wniosek o przeprowadzenie w tym trybie wyceny udziału.§ 3. Jeżeli w terminie określonym w § 2 spółka nie wystąpi z wnioskiem o przeprowadzenie wyceny udziału albo jeżeli w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia spółki o ustaleniu ceny nabycia osoba wskazana przez spółkę nie wpłaci komornikowi sądowemu ustalonej ceny, udziały będą sprzedane w trybie przewidzianym w przepisach egzekucyjnych. § 4. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio do zbycia części udziału lub ułamkowej części udziału.
Podsumowując, wszelkie kroki powinny zmierzać do tego aby przekonać komornika do zbycia udziałów w spółce, bowiem jedynie komornik może podjąć dalsze kroki w tym zakresie. W dalszym etapie zadaniem spółki będzie przedstawienie kandydata do nabycia udziałów. Można przed tym rozważyć, zmianę umowy spółki w ramach wciąż przysługujących uprawnień korporacyjnych (które nie są objęte zajęciem), tak aby umowa spółki uzależnia zbycie od zgody spółki lub w inny sposób ograniczała to zbycie (tak: art. 185 k.s.h..).
Opracowali: adw. Marcin Hołówka oraz apl. adw. Patrick Wilhelmsen
Foto dzięki uprzejmości: vectorolie / freedigitalphotos.net
[1] Art. 9114 k.p.c. [Zakres zajęcia] Zajęcie prawa obejmuje również wszelkie wierzytelności i roszczenia przysługujące dłużnikowi z tytułu zajętego prawa, nawet jeżeli powstały po zajęciu.
