Jedną z najistotniejszych kwestii dla agenta jest zrekompensowanie jego starań i wysiłku włożonego podczas trwania umowy agencyjnej, gdy ta umowa zostaje rozwiązana. Gdy umowa agencyjna trwa, to agent co do zasady pozyskuje klientów i tworzy stałą klientelę dla zleceniodawcy. Zleceniodawca po rozwiązaniu umowy agencyjnej nadal może korzystać z pozyskanych przez agenta klientów, w związku z czym w celu zrównania szans obydwu stron umowy agencyjnej przewidziano możliwość domagania się przez agenta zapłaty przez zleceniodawcę świadczenia wyrównawczego (art. 764(3) k.c.).
Jakie warunki muszą być spełnione?
W celu domagania się przez agenta świadczenia wyrównawczego muszą ziścić się następujące warunki:
1 – zakończenie stosunku agencyjnego; żeby żądać świadczenia wyrównawczego nie ma znaczenia przyczyna rozwiązania umowy agencyjnej;
2 – pozyskanie przez agenta nowych klientów / doprowadzenie przez agenta do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami; agent żądając świadczenia wyrównawczego będzie musiał wykazać skuteczność podejmowanych działań przejawiającą się wzrostem ilości klientów lub wzrostem obrotów spowodowanym zamówieniami dotychczasowych klientów zleceniodawcy;
3 – zleceniodawca nadal czerpie znaczne korzyści z umów z klientami, o których mowa w pkt 2; pod uwagę powinny być brane umowy zawarte podczas trwania stosunku agencyjnego; przy ocenie stałości stosunku klienta ze zleceniodawcą uwzględniana musi być również specyfika branży, w której działał agent, tj. jak często klienci zmieniają usługodawców (np. w sektorze bankowym lub ubezpieczeniowym może być to rzadsze niż w sektorze dostaw towarów). Prognoza korzyści dla zleceniodawcy powinna być dokonywana na chwilę rozwiązania umowy agencyjnej i nie powinny być brane pod uwagę zdarzenia faktyczne zaistniałe po tej dacie np. zła obsługa klienta przez innego agenta lub bezpośrednio przez zleceniodawcę;
4 – świadczenie wyrównawcze jest należne agentowi ze względów słuszności, a w związku z rozwiązaniem umowy agencyjnej agent utraci możliwość otrzymania prowizji – prowizje, które zostałyby uzyskane przez agenta, gdyby nie doszło do rozwiązania umowy agencyjnej stanowią podstawę do przyznania świadczenia wyrównawczego. Względy słuszności mogą obniżyć należne świadczenie, np. jeśli agent za swoje starania otrzymywał wynagrodzenie ryczałtowe lub do rozwiązania umowy doszło z winy agenta.
Jaki jest termin na zgłoszenie zleceniodawcy żądania wypłaty świadczenia wyrównawczego?
Warunkiem wystąpienia z pozwem przez agenta o zasądzenie świadczenia wyrównawczego jest dokonanie zgłoszenia przez agenta wobec zleceniodawcy w terminie roku od rozwiązania umowy. Takie zgłoszenie jest uznawane jako akt staranności, powinność leżąca po stronie agenta uprzedzająca zleceniodawcę o zamiarze wystąpienia przez agenta z żądaniem zasądzenia świadczenia wyrównawczego. W takim zgłoszeniu agent nie musi wskazywać wysokości swojego roszczenia.
Metody wyliczenia wysokości świadczenia wyrównawczego
Największą trudnością w sprawach o świadczenie wyrównawcze jest wybór metody wyliczenia wysokości należnych agentowi pieniędzy. W literaturze wskazuje się na 3 metody wyliczenia:
1 – oparta na dosłownym brzmieniu przepisu: sąd ustala wysokość średniego rocznego wynagrodzenia agenta, a następnie w razie potrzeby opierając się na zasadach słuszności, zmniejsza tę należność. Metoda ta nie uwzględnia często dużo bardziej skomplikowanych stanów faktycznych, które z reguły występują podczas stosunków agencyjnych;
2 – oparta na tzw. formule warszawskiej: wyliczanie następuje na podstawie wzoru A*(B/C). W toku kształtowania się orzecznictwa ww. litery oznaczają: A – średnie roczne wynagrodzenie agenta, B – liczba czynnych umów po upływie roku od rozwiązania umowy agencyjnej, C – liczba umów zawartych przez agenta w okresie ostatnich 5 lat umowy agencyjnej. Metoda ta nie jest zbyt przydatna przy ciągłości stosunków prawnych między zleceniodawcą a klientami (np. umowy ubezpieczeniowe); jest przeznaczona głównie do wyliczeń przy umowach opartych na jednorazowych świadczeniach;
3 – metoda niemiecka: opiera się na szacunkowym wyliczeniu prognozowanej prowizji agenta, którą otrzymałby, gdyby nie doszło do rozwiązania umowy. Wyliczenie świadczenia na jej podstawie składa się z kilku etapów:
a) ustalenie faktycznej prowizji agenta w ostatnim roku jego działalności,
b) ustalenie okresu prognozy, tj. czasu, w którym zleceniodawca może czerpać korzyści z działań agenta (z reguły 4-6 lat; długość jest uzależniona od branży),
c) ustalenie współczynnika migracji klientów, tj. procentowej ilości klientów, która może zrezygnować z usług zleceniodawcy rocznie (z reguły ok. 10-20%),
d) wyliczenie na podstawie danych z lit. a i c kwoty utraconej prowizji w okresie prognozy z lit. b,
e) ewentualne obniżenie wyliczonej kwoty o względy słuszności,
f) skonfrontowanie otrzymanej kwoty z maksymalną granicą świadczenia wyrównawczego, tj. średnim rocznym wynagrodzeniem agenta z ostatnich pięciu lat stosunku prawnego ze zleceniodawcą i ewentualne obniżenie świadczenia do górnej granicy.
Pozew do sądu powinien zostać wniesiony przez agenta przed upływem trzech lat od daty rozwiązania umowy agencyjnej.
Opracował: adw. dr Marcin Moj i adw. Marcin Hołówka
