Wniosek o zabezpieczenie dowodu (badanie psychiatryczne) przed złożeniem pozwu

zabezpieczenie dowodu

W jednej z prowadzonych przez nas spraw 90-letni ojciec dwóch córek, mieszkający z jedną z nich, nieoczekiwanie złożył oświadczenie u notariusza, w którym oświadczył, iż przekazuje cały swój majątek na rzecz córki u której mieszka.

Druga z córek, dowiadując się o tym zdarzeniu już po fakcie pytała się wielokrotnie swojego ojca, czy wie on co podpisał. W odpowiedzi na tak kierowane pytania ojciec drugiej córki stanowczo wskazywał, że żadnej darowizny nie dokonywał, podnosząc zarazem, że jego niezmienną intencją jest to, iż po jego śmierci córki sprawiedliwie, między sobą, podzielą się jego majątkiem. Powstała więc uzasadniona obawa, czy ojciec córek dokonał przed notariuszem powyższej czynności darowizny z dostatecznym rozeznaniem, tym bardziej cierpi on na otępienie starcze (demencję).  

Jednym ze sposobów sprawdzenia czy ojciec dwóch córek z rozeznaniem dokonał darowizny jest zabezpieczenie dowodu w postaci przeprowadzania badania biegłego psychiatry, który miałby ocenić stan zdrowia darczyńcy.

Przyczyną uzasadniającą potrzebę szybkiego przeprowadzenia zabezpieczenia dowodu był podeszły wiek ojca dwóch córek (90 lat), ciężki stan zdrowia oraz uzasadniona obawa co do dokonania czynności darowizny nieruchomości bez dostatecznego rozeznania, a w szczególności ustalenie czy ojciec dwóch córek znajdował się w stanie, w którym nawet deklarując wolę dokonania darowizny nie miał świadomości skutków swego działania i w tym czasie mógł mieć względnie dobry kontakt z otoczeniem, który może być dla niewprawnego otoczenia traktowany jako stan poprawnego, normalnego, świadomego funkcjonowania, jednak będący faktycznie tzw. stanem fasadowym, wyłączającym świadomość i swobodę działania badanego.

Zgodnie z art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Powołanie się na nieważność oświadczenia woli opartą na tej podstawie, w ramach przyszłego postępowania o dział spadku po ojcu dwóch córek, w istocie wymaga ustalenia przez psychiatrę, czy stan zdrowia psychicznego pozwalał mu na dokonanie wyżej wskazanej czynności z dostatecznym rozeznaniem. Taki dowód, który wymaga badania, może być przeprowadzony zasadniczo za życia osoby, której dotyczy. Z uwagi na stan zdrowia ojca Wnioskodawczyni oraz formułowane przez niego twierdzenia oraz częściową głuchotę, można wnioskować, że dokonał on czynności bez dostatecznego rozeznania oraz jest możliwie, że dokonał jej w wyniku wprowadzenia go w błąd przez córkę, która otrzymała darowiznę. Przeprowadzony dowód z badania psychiatrycznego będzie miał istotne znaczenie dla przyszłej sprawy o dział spadku, gdyż w zależności od poczynionych przez biegłego sądowego ustaleń, przekazana darowizna, zostanie uznana za składnik majątku spadkowego bądź też nie.

Formalna podstawą prawną tak sformułowanego żądania o przeprowadzenie badania psychiatrycznego w celu ustalenia świadomości darczyńcy jest art. 189 k.p.c., zgodnie z którym wnioskodawca może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny „pokrzywdzonej” córki w żądaniu stwierdzenia nieważności umowy darowizny jest jednoznaczny i niekwestionowany. Kwestia wyeliminowania z obrotu nieważnej czynności prawnej z zasady zasługuje na uznanie za istotną z punktu widzenia posiadania interesu prawnego.

Jeśli rezultatem badania psychiatrycznego będzie stwierdzenie, że ojciec dwóch córek był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli na dzień składania oświadczenia o przekazaniu darowizny to „pokrzywdzona” córka będzie mogła zwrócić się do sądu o stwierdzenie nieważności umowy darowizny lub ewentualnie zobowiązanie swojej siostry do złożenia oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu na ojca prawa własności do rzeczy przekazanych w ramach nieważnej umowy darowizny.

Jeśli u badanego ojca stwierdzony zostanie tzw. stan fasadowy, to w tych okolicznościach bez znaczenia będzie fakt, że notariusz, który był obecny przy zawarciu umowy, nie miał wątpliwości co do stanu świadomości darczyńcy.

Notariusz, z racji obowiązków wynikających z ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jednol: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.), ma obowiązek ustalić, czy strona czynności notarialnej ma świadomość jej znaczenia. Zgodnie z art. 86 powołanej ustawy, notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Jak stanowi z kolei art. 94 § 1 powołanej ustawy, akt notarialny przed podpisaniem powinien być odczytany przez notariusza lub przez inną osobę w jego obecności. Przy odczytaniu aktu notariusz powinien się przekonać, że osoby biorące udział w czynności dokładnie rozumieją treść oraz znaczenie aktu, a akt jest zgodny z ich wolą. Na żądanie powinny być odczytane również załączniki do aktu. Przepisy powyższe określają zatem prawne ramy w obrębie których notariusz dokonuje stosownych ustaleń. Nie zmienia to jednak faktu, że nie jest on osobą, od której z racji posiadanej wiedzy specjalistycznej wolno oczekiwać precyzyjnych ustaleń odnoszących się do stanu świadomości strony czynności notarialnej. Popełnienie w tej mierze błędu nie przekreśla zatem automatycznie jego profesjonalizmu jako notariusza przez (por orzeczenie Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 11 lipca 2013 r., I ACa 198/13).

Marcin Hołówka
Marcin Hołówka
Artykuły: 81
Verified by MonsterInsights